Poradnik - Emerytura
Opublikowane według Olga Wieczorek · 8 Styczeń 2023
Krótki przewodnik jak zostać szczęśliwym emerytem i wcześniej nie zwariować.Wydawałoby się najnaturalniejsza rzecz na świecie, człowiek pracuje, pracuje, no i jeszcze trochę pracuje a tu nagle masz, nabywa prawo do świadczenia emerytalnego. Nic tylko się cieszyć, przyjmować podziękowania i gratulacje, ewentualnie delikatnie ignorować zazdrosne spojrzenia współpracowników. Wszystko to oczywiście prawda, tyle tylko, że aby dobrnąć do wiadomego celu nierzadko trzeba się sporo nakombinować, aby całkiem przypadkiem nie utknąć na mieliznach, czy tam innych manowcach przeróżnych systemów, urzędów, procedur, pism itd.
W związku z powyższym kilka, miejmy nadzieję pomocnych faktów ułatwiających poruszanie się zarówno w przepisach ZUS jak i procedurach PLK.
Na początek prawdy ogólnie znane, ale konieczne do przytoczenia w celu zachowania kompletności poradnika a mianowicie, zgodnie z obowiązującym prawem emerytalnym tj. Ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1383, z późn. zm):
- dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. powszechny wiek emerytalny wynosi dla kobiet co najmniej 60 lat po udowodnieniu okresów składkowych i nieskładkowych wynoszących co najmniej 15 lat, dla mężczyzny co najmniej 65 lat po udowodnieniu okresów składkowych i nieskładkowych wynoszących co najmniej 20 lat;
- dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 powszechny wiek emerytalny wynosi co najmniej 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, po udowodnieniu opłacenia składki z tytułu ubezpieczenia społecznego lub ubezpieczenia emerytalnego przynajmniej za 1 dzień, np. jako pracownik czy też osoba prowadząca działalność pozarolniczą oraz nie posiadania emerytury przyznanej z powodu ukończenia podwyższonego wieku emerytalnego;
- dla pracowników kolejowych zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze po spełnieniu dodatkowych warunków (data urodzenia, udowodnienie wymaganego okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, udowodnienie wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego) wiek uprawniający do przejścia na emeryturę wynosi 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn.
No dobrze załóżmy więc, że mieścimy się ww. widełkach oraz wytycznych, damy radę udowodnić to co musimy udowodnić i wszystkie znaki na niebie i ziemi wskazują, że emerytura nam się należy i co najważniejsze chcemy na nią przejść.
KROK I – rozpoznanie tematu.
I tu uwaga, co do zasady, dla ustalenia samego prawa do emerytury na nowych zasadach nie ma znaczenia nasz staż pracy (ilość okresów składkowych oraz nieskładkowych), wysokość kwoty kapitału początkowego, kwoty na subkoncie itp., natomiast na jej wysokość już jak najbardziej tak. W związku z powyższym wydaje się, że dla własnego najlepiej rozumianego dobra wypadałoby sprawdzić czy damy radę na rzeczonej emeryturze przeżyć.
Jeśli chcielibyśmy sprawdzić co nas czeka, możemy po pierwsze w domowym zaciszu skorzystać z kalkulatora emerytalnego dostępnego na stronie ZUS (link: https://www.zus.pl/swiadczenia/emerytury/kalkulatory-emerytalne/emerytura-na-nowych-zasadach /kalkulator-emerytalny-prognozowana-emerytura/wersja-uproszczona), chociaż z uwagi na fakt, iż wspominany kalkulator oczekuje od nas wpisania wielu mniej lub bardziej tajemniczych danych, myślę że lepiej skorzystać z opcji kalkulatora emerytalnego dostępnego na platformie PUE (czyli Platformie Usług Elektronicznych ZUS).
Spróbowałam osobiście, większość danych faktycznie jest uzupełniona, należy dodatkowo podać obecne miesięczne wynagrodzenie brutto, deklarowany wiek przejścia na emeryturę, rok rozpoczęcia/wznowienia pracy, kwotę środków zgromadzonych w OFE (o ile takowe się posiada) oraz w przypadku gdy lat do emerytury zostało nam jeszcze trochę zabawić się we wróżkę i wpisać procent przeciętnego wynagrodzenia na lata pozostałe nam do czasu planowanego przejścia na emeryturę, po czym klikamy oblicz i nasz los zostaje przesądzony.
Obiektywnie rzecz biorąc nie jest to specjalnie trudne zadanie, natomiast sam wynik to w moim przypadku dosyć przerażające doświadczenie, powiem tylko że ja pracować bardzo lubię a teraz to nawet jeszcze duuuużo bardziej. Jeszcze jedna uwaga kalkulator umożliwia wybór wieku przejścia na emeryturę od 60 lat dla kobiet i od 65 lat dla mężczyzn, więc w przypadku emerytur wcześniejszych policzyć kwoty się nie da.
W związku z powyższym oraz z uwagi na fakt, iż jest to narzędzie, którego wynik zależny jest od wielu zmiennych, aby mieć pewność co do wysokości emerytury, lepiej jednak udać się do placówki ZUS i skorzystać z usługi doradcy emerytalnego.
Zgodnie z zapewnieniami ZUS, doradca emerytalny wyliczy prognozowaną wysokość naszej emerytury na bieżący rok kalendarzowy i wyjaśni od czego zależy wysokość emerytury. Natomiast jeśli ktoś z ZUS-em spotykać się nie lubi, może również zadzwonić do Centrum Obsługi Telefonicznej pod numer 22 560 16 00 (koszt połączenia wg umowy klienta z operatorem telekomunikacyjnym) lub umówić się na e-wizytę.
KROK II – co, jak, gdzie i kiedy załatwić w kadrach.
Pierwsza sprawa należy pamiętać, iż zgodnie z zapisami w Zakładowym Układzie Zbiorowym Pracy:
- bez względu na termin rozwiązania stosunku pracy w związku z nabyciem uprawnień emerytalnych lub przejściem na rentę z tytułu niezdolności do pracy pracownikowi przysługuje urlop wypoczynkowy w pełnym wymiarze niezależnie od daty rozwiązania stosunku pracy (może to być nawet 2 stycznia);
- emerytom i rencistom przysługują uprawnienia do ulgowych świadczeń przejazdowych;
- w razie rozwiązania stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę pracownikowi, któremu do nabycia prawa do nagrody jubileuszowej brakuje mniej niż 12 miesięcy, licząc od dnia rozwiązania stosunku pracy, prawo do tej nagrody przysługuje w dniu rozwiązania stosunku pracy;
- pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę przysługuje odprawa pieniężna, do której prawo pracownik nabywa w dniu ustania stosunku pracy. Odprawa przysługuje po przepracowaniu niżej wymienionych okresów i wynosi:
- do 10 lat włącznie – 100% podstawy wymiaru lub 150% podstawy wymiaru w przypadku, gdy ustanie stosunku pracy nastąpiło w skutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej,
- po 10 latach pracy – 150% podstawy wymiaru,
- po 11 latach pracy – 160% podstawy wymiaru,
- po 12 latach pracy – 170% podstawy wymiaru,
- po 13 latach pracy – 180% podstawy wymiaru,
- po 14 latach pracy – 190% podstawy wymiaru,
- po 15 latach pracy – 200% podstawy wymiaru,
- po 16 latach pracy – 220% podstawy wymiaru,
- po każdym następnym roku pracy procentowy wskaźnik podstawy wymiaru odprawy wzrasta o 20%, aż do osiągnięcia po 50 latach pracy 900% podstawy wymiaru.
Natomiast podstawę wymiaru dla konkretnego pracownika (dla pracowników, dla których zastosowanie mają zapisy ZUZP) stanowi miesięczne wynagrodzenie zasadnicze pracownika, przysługujące w dniu ustania stosunku pracy.
Pracownik planujący odejście na emeryturę musi wypełnić w zależności od miejsca pracy (właściwej zatrudnieniowo komórce kadrowej np. na sekcji, w biurze zakładu, itp.) wniosek o rozwiązanie umowy o pracę, na podstawie którego kadry sporządzą decyzję o rozwiązaniu umowy o pracę.
W ostatnim dniu pracy pracownik zobowiązany jest do załatwienia spraw związanych z podpisaniem tzw. „obiegówki”, którą po uzupełnieniu należy przynieść do kadr. W dniu zakończenia stosunku pracy, pracownik otrzymuje świadectwo pracy, dokument ERP-7 „Zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu” oraz informację o wypłacie ekwiwalentu za węgiel z tymi dokumentami udaje się do placówki ZUS celem złożenia wniosku o przyznanie świadczenia emerytalnego.
KROK III – postępowanie w ZUS.
Wiemy już, że na emeryturę iść możemy i że za nią przeżyjemy, wiemy co nam się należy od pracodawcy i jakie formalności czekają nas do załatwienia w pracy, więc rozpoczynamy postępowanie w sprawie przyznania świadczeń. W przypadku pracowników czynnych ZUS rozpoczyna postępowanie na podstawie złożonego przez nas wniosku, natomiast wniosek taki możemy:
- złożyć na piśmie wraz z niezbędnymi załącznikami i wysłać pocztą lub złożyć osobiście w placówce ZUS,
- zgłosić ustnie do protokołu w placówce ZUS, co w praktyce oznacza wybranie się do ZUS-u i ustne poinformowanie pracownika ZUS o chęci przejścia na emeryturę, pracownik ZUS spisze z tej czynności protokół rozpoczynający procedurę przyznania świadczenia emerytalnego,
- przesłać wniosek elektronicznie przez wspomniany powyżej PUE, ale w przypadku tym załączniki i tak musimy wysłać pocztą lub osobiści zanieść do ZUS.
Wzór wniosku, który musimy wypełnić znajdziemy na stronie ZUS w zakładce „Wzory formularzy”, jest to formularz EMP – wniosek o emeryturę, możemy go pobrać i wydrukować. Oczywiście możemy go również uzyskać w każdej placówce ZUS.
Wniosek takowy w liczbie stron sześciu, musimy wypełnić czytelnie, drukowanymi literami oraz koniecznie długopisem lub zapisać i wypełnić w formie elektronicznej na komputerze. Wypełniając wniosek należy pamiętać, że koniecznie musimy w nim podać: nasze aktualne dane osobowo-adresowe, zakres wniosku, oświadczenia, liczbę załączonych dokumentów, informację dotyczącą sposobu odbioru odpowiedzi i wypłaty świadczenia oraz datę i podpis.
Warto również podać nasz numer telefonu ponieważ w przypadku ewentualnych błędów lub nieścisłości ułatwi to kontakt ZUS-u z nami. Podanie aktualnych danych kontaktowych jest o tyle ważne, że w przypadku błędów lub nieścisłości we wniosku ZUS w przypadku braku możliwości skontaktowania się z nami pozostawi wniosek bez rozpoznania a jeśli skontaktować się będzie mógł po prostu wezwie nas do uzupełnienia braków.
Na uzupełnienie braków we wniosku będziemy mieli przynajmniej 14 dni od czasu otrzymania wezwania wysłanego przez ZUS pocztą za zwrotnym potwierdzeniem odbioru, jeśli w wyznaczonym terminie nie uzupełnimy wniosku ZUS wyda decyzję o odmowie wszczęcia postępowania. Wypełniony wniosek możemy wysłać lub złożyć w dowolnej placówce ZUS, natomiast szybciej będzie gdy wybierzemy placówkę w naszym miejscu zamieszkania, ponieważ niezależnie gdzie złożymy wniosek i tak rozpatrzy go placówka właściwa ze względu na nasz adres zameldowania na pobyt stały.
Do wypełnionego wniosku należy załączyć dokumenty, które otrzymamy w kadrach oraz dokument potwierdzający naszą datę urodzenia, jeśli składamy wniosek osobiście wystarczy mieć ze sobą dokument potwierdzający tożsamość np. dowód osobisty lub paszport.
Należy również pamiętać, że złożony wniosek o świadczenie emerytalne możemy wycofać. Jeśli zmienimy zdanie lub dojdziemy do wniosku, że korzystniej byłoby złożyć wniosek w innym terminie, możemy wniosek wycofać jednak najpóźniej w ciągu miesiąca od otrzymania od ZUS-u decyzji emerytalnej. Decyzji o wycofaniu wniosku nie trzeba uzasadniać. Wniosek można wycofać w formie pisemnej poprzez wypełnienie formularzu EWS, który należy złożyć w placówce ZUS, wysłać pocztą lub wycofać ustnie poprzez zgłoszenie do protokołu w placówce ZUS.
Decyzję w sprawie ustalenia prawa do emerytury oraz jej wysokość ZUS wyda w ciągu 30 dni od daty wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.
KROK IV – a gdyby tak iść na emeryturę wcześniej? Słów kilka o emeryturze z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.
Jeśli urodziliśmy się po 31 grudnia 1948 r. i byliśmy zatrudnieni przy pracach o szczególnym charakterze bądź w szczególnych warunkach, możemy otrzymać emeryturę pomostową.
Zgodnie z informacjami ZUS możemy przejść na emeryturę pomostową na ogólnych zasadach, jeśli:
- urodziliśmy się po 31 grudnia 1948 r.,
- ukończyliśmy co najmniej 55 lat (kobiety) lub 60 lat (mężczyźni),
- udowodnimy co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,
- mamy co najmniej 20 lat (kobiety) lub 25 lat (mężczyźni) stażu ubezpieczeniowego (okresy składkowe i nieskładkowe),
- wykonywaliśmy przed 1 stycznia 1999 r. pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, która jest wymieniona w dotychczasowych przepisach lub w nowych wykazach prac,
- wykonywaliśmy po 31 grudnia 2008 r. pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, która jest wymieniona w nowych wykazach prac.
Do 31.12.2008 r. wszystkie stanowiska w spółkach kolejowych zaliczane były jako praca w szczególnych warunkach, natomiast od 01.01.2009 r. do pracy w szczególnych warunkach w PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. zaliczane są stanowiska: dyżurny ruchu, nastawniczy, zwrotniczy, maszynista.
W przypadku ubiegania się o przedmiotowe świadczenie standardowe dokumenty składane do ZUS należy dodatkowo uzupełnić o „Informacje o okresach składkowych i nieskładkowych” druk ERP-6 oraz dokumenty potwierdzające okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (15 lat).
Należy również pamiętać, że w przypadku gdy nie skorzystamy z emerytury pomostowej, natomiast przed 1 stycznia 2009 r. pracowaliśmy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez co najmniej 15 lat należy nam się rekompensata za przedmiotowe warunki pracy.
KROK V – jestem emerytem, byłem kolejarzem czyli dodatkowe pieniądze na emeryturze.
Rekompensata za pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Przedmiotowa rekompensata nie jest samoistnym świadczeniem pieniężnym. Stanowi dodatek do kapitału początkowego i łącznie z tym kapitałem podlega waloryzacjom, a w efekcie powiększa podstawę obliczenia emerytury. Tym samym rekompensata ma znaczący wpływ na wysokość naszej emerytury.
ZUS ustali nam rekompensatę za pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jeżeli:
- przed 1 stycznia 2009 r. pracowaliśmy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez co najmniej 15 lat,
- nie mamy ustalonego prawa do wcześniejszej emerytury ani emerytury pomostowej,
- wystąpimy z wnioskiem o emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym (60 lat dla kobiet, 65 lat dla mężczyzn),
- dołączymy do tego wniosku świadectwo pracy lub zaświadczenie, które potwierdza, że wykonywaliśmy pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Ekwiwalent pieniężny dla byłych pracowników kolejowych czyli ekwiwalent pieniężny za prawo do bezpłatnego węgla (deputat węglowy).
W następstwie faktu, iż byliśmy pracownikami kolejowymi i korzystaliśmy z deputatu węglowego w czasie naszego zatrudnienia, a prawo do emerytury lub renty powstało z tytułu tego zatrudnienia, możemy otrzymać deputat węglowy w formie ekwiwalentu pieniężnego. Byłym pracownikom kolejowym ZUS może wypłacić deputat węglowy w formie ekwiwalentu pieniężnego. Ekwiwalent takowy ZUS liczy następująco:
- ekwiwalent ten to równowartość pieniężna 1800 kg węgla kamiennego rocznie,
- wysokość wypłaty wyliczana jest na podstawie przeciętnej średniorocznej ceny detalicznej 1000 kg węgla kamiennego w roku, który poprzedza rok wypłaty ekwiwalentu,
- ww. cenę ogłasza prezes Głównego Urzędu Statystycznego w komunikacie i publikuje w „Monitorze Polskim” do 20 stycznia każdego roku a ZUS koryguje ją o przewidywany w ustawie budżetowej średnioroczny wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów na dany rok.
Aby otrzymać ekwiwalent za deputat węglowy kolejowy należy złożyć poniższe dokumenty:
- wniosek o ekwiwalent za deputat węglowy kolejowy,
- dokument potwierdzający uprawnienia do ekwiwalentu określający, za jaki miesiąc został pobrany ostatni ekwiwalent (dokument otrzymamy w kadrach przy rozwiązywaniu stosunku pracy).
KROK VI – co by tu jeszcze?
Myślę, że z grubsza napisałam już wszystko co warte byłoby powiedzenia, chociaż temat jest okrutnie szeroki i im dalej w las tym więcej drzew.
Może jeszcze kilka słów o tym co z przepisów nie wynika a może być miłym prezentem od losu, czyli jak to młodzi mówią takie tam lifehacki.
Pierwsza sprawa, przy przechodzeniu na emeryturę powszechną, czyli wynikającą z osiągnięcia wieku 60 lat dla kobiety i 65 lat dla mężczyzny, gdy wybieramy dzień rozwiązania stosunku pracy, dobrze jest wybrać dzień tuż przed końcem miesiąca, ponieważ wówczas otrzymamy za dany miesiąc jednocześnie wynagrodzenie za pracę oraz pełną emeryturę za dany miesiąc.
Pamiętajmy, aby zostawić sobie co najmniej 1 dzień roboczy na złożenie wniosku do ZUS, np.: jeżeli chcemy odejść na emeryturę w styczniu 2023 umowę o pracę dobrze rozwiązać najpóźniej z dniem 30.01.2023 a 31.01.2023 złożyć wniosek do ZUS, ale w przypadku kwietnia 2023 musiałby to być już odpowiednio 27.04.2023 dzień rozwiązania umowy i 28.04.2023 dzień złożenia wniosku do ZUS, ponieważ 29.04.2023 i 30.04.2023 nie są dniami roboczymi (sobota i niedziela). Koniecznie pamiętajmy o dowodnej dacie złożenia dokumentów do ZUS.
Sprawa druga to kwestia terminu przejścia na emeryturę, pamiętajmy że wysokość emerytury na nowych zasadach, czyli przysługującej osobom urodzonym 31 grudnia 1948 r. obliczana jest poprzez przedzielenie zgromadzonych przez nas środków finansowych przez średnie dalsze trwanie życia wyrażone w miesiącach.
Natomiast średnie dalsze trwanie życia wyrażone w miesiącach ogłaszane jest w tablicach trwania życia, które są podstawą przyznawania emerytur na wnioski zgłoszone od 1 kwietnia do 31 marca następnego roku kalendarzowego i ogłaszane są corocznie przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
Aktualnie obowiązują tablice od 01.04.2022 do 31.03.2023 i zakładają średnią prognozowaną długość życia wynoszącą dla osoby w wieku 60 lat 238,9 miesiąca, czyli 19,9 lat, a dla osób w wieku 65 lat wynosi 196,2 miesiąca, czyli 16,35 lat.
Tablice GUS wskazują, że prognozowane średnie dalsze trwanie życia zmniejszyło się o 8,8 miesiąca dla 60-latków oraz o 8,1 miesiąca dla 65-latków, co absolutnie cieszyć nikogo nie powinno natomiast trzeba obiektywnie stwierdzić, że wpłynęło na zdecydowane zwiększenie wysokości wyliczanych aktualnie wysokości świadczeń emerytalnych.
Źródło: